Polskie Świnoujście

6 października 1945 roku – polska administracja przejęła władze nad Świnoujściem. To otworzyło polską kartę w dziejach miasta. Położenie geograficzne i strategiczne znaczenie rejonu ujścia Odry dla interesów radzieckich sprawiły, że Świnoujście i wyspa Wolin znalazły się tak późno w granicach państwa polskiego jako ostatnie. Jak Świnoujście stało się polskim miastem?

5 maja 1945 r. radzieckie wojska 2. Frontu Białoruskiego zdobyły miasto Świnoujście, wówczas jako niemieckie Swinemünde.  Miasto z wolna przekształcało się w wojenna bazę morską radzieckiej Floty Bałtyckiej. Do wyłącznego użytkowania marynarki przejęte zostały baseny portowe, składy paliwa i magazyny amunicyjne wszystkie instalacje wojskowe oraz urządzenia portowe po obu stronach Świny. Rozstawiano też posterunki w ważniejszych punktach miasta i obiektach, takich jak poczta, wodociągi, trafostacje, szpital, lazaret wojskowy, budynki urzędowe.
Dla obsługi licznych, zajętych przez Flotę Bałtycką obiektów portowych i komunalnych w Świnoujściu i okolicach zatrudniano niemieckich cywilnych fachowców oraz personel pomocniczy. Od czerwca 1945 r. funkcjonowała też powołana przez radzieckiego komendanta wojennego niemiecka administracja ściśle kontrolowana przez Rosjan.

Choć przygotowania do przejęcia dawnego powiatu uznamsko – wolińskiego przez ówczesne władze polskie podjęte już były w okresie poprzedzającym jego zdobycie przez Rosjan, a więc na przełomie kwietnia i maja 1945 r. Ze względu jednak na nierozstrzygnięta jeszcze wówczas przynależności państwowa tych terenów, sprawa została odłożona do czasu podjęcia wiążących decyzji,

Zapadły one na konferencji zwycięskich mocarstw w Poczdamie, trwającej od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 r. W jej dokumencie końcowym, nie określono w sposób szczegółowy przebiegu granicy lądowej na odcinku od Gryfina do Świnoujścia, pozostawiając to w brzmieniu:

„byłe niemieckie terytoria na wschód od linii biegnącej od Morza Bałtyckiego, bezpośrednio na zachód od Świnoujścia, a stąd wzdłuż rzeki Odry do zbiegu jej z zachodnią Nysą( … ) będą pod administracją Państwa Polskiego”.

Ustalono wówczas także termin przejęcia przez stronę polską ostatniego skrawka przyznanego w Poczdamie terytorium wyspy Wolin i części wyspy Uznam ze Świnoujściem. Jako datę wiążącą przyjęto 4 październik 1945 r. Tego właśnie dnia przybyła do Świnoujścia ekipa Pełnomocnika Rządu RP, w asyście 60 osób i ochrony, kierowana przez wspomnianego Władysława Matulę.

Po zakwaterowaniu i uzgodnieniach z rosyjskim komendantem wojskowym, w dwa dni potem 6 października 1945 r. o godzinie 19:00 w budynku przy obecnej ul. Armii Krajowej 14, nastąpiło oficjalne przekazanie miasta i ówczesnego powiatu stronie polskiej przez przedstawicieli tymczasowej administracji niemieckiej.

Odbyło się to oczywiście w obecności radzieckiego komendanta wojennego powiatu i miasta. W dziejach miasta otwarła się polska karta.

Jak to wynika z cytowanego na wstępie raportu polskiego Pełnomocnika Rządu RP brak szczegółowych map nie pozwolił na doprowadzenie do całkowitego przekazania terenu.

Stronę niemiecką, przekazującą miasto i powiat, reprezentował tylko urzędujący wówczas niemiecki burmistrz Świnoujścia Wolfgang Schuhart, który nie ukrywał swego zdenerwowania i rozżalenia.

W tym samym dniu, wchodzący w skład przedstawiciele polskiej milicji, przejmowali od niemieckich policjantów ich siedzibę przy ulicy Piastowskiej wraz z tymczasowym aresztem. Jeden z polskich milicjantów, dzisiaj już bardzo leciwy pan, w publikowanych wspomnieniach pisze o towarzyszących temu rękoczynach. Ale powojenne emocje były wówczas jeszcze bardzo, bardzo żywe. Niemal natychmiast działalność podjęli funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa, zajmując potrzebny budynek i nawiązując kontakt z radzieckim kontrwywiadem.

Równie energicznie przystępowali do pracy wchodzący w skład grupy operacyjnej Pełnomocnika Rządu pocztowcy, pracownicy komunalni, organizatorzy handlu, oświaty, żeglugi, urzędnicy samorządowi, Urzędu Ziemskiego czy wreszcie urzędnicy skarbowi. W zdecydowanej większości byli to raczej młodzi ludzie z niewielkim doświadczeniem i wiedzą, ale za to z wielkim entuzjazmem i chęcią działania.

Równocześnie z przejmowaniem przez przedstawiciela Rządu RP ówczesnego powiatu Uznam – Wolin i miasta Świnoujścia, prowadzone były działania mające na celu zabezpieczenia ustanowionej wówczas zachodniej granicy.

Od strony niemieckiej obsadzały ją posterunki rosyjskie, zaś od strony polskiej, tymczasowe posterunki milicyjne. Ich obsadę stanowili milicjanci oddelegowani z Powiatowej Komenda Milicji Obywatelskiej przez jej komendanta kapitana Szmitkowskiego.

W myśl instrukcji z 6 października 1945 r., granica była otwarta dla tych Niemców, którzy z własnej woli opuszczali tereny znajdujące się pod kontrolą polską. Jak podawały ówczesne szacunki ze Świnoujścia i obwodu wywędrowało do połowy 1946 r. kilka tysięcy Niemców.

Literatura:

Józef Pluciński, „Świnoujskie przełomy 1939 – 1959”.

Piotra Zaremba, „Wspomnienia prezydenta Szczecina 1945-1950”, Poznań 1980

Strony zewnętrzne:

Przejęcie Świnoujścia przez Polskę 1945 r. Cz. 1

Przejęcie Świnoujścia przez władze polskie w 1945 r. cz.2

Przejęcie Świnoujścia przez Polskę, 6 października 1945 r. Cz.3

muzeum-swinoujscie.pl – historia Świnoujścia

Visits: 77